τα σκωτσέζικα

Η σκωτσέζικη γλώσσα ονομάζεται από τους ομιλητές της γκάλικ (Gàidhlig).Είναι μια σύγχρονη κελτική γλώσσα που μιλιέται στη Σκωτία .Αλλιώς είναι γνωστή ως γαελική σκωτσέζικη.Τη γλώσσα την έφεραν αρχικά άποικοι από την Ιρλανδία ,οπότε προήλθε και συγγενεύει με ιρλανδέζικα.

τα σκωτσέζικα γκάλικ

Όπως βλέπετε η γραφή της πολύ λίγη σχέση με το πώς μιλιέται και αυτό δείχνει τις μεγάλες αλλαγές που επήλθαν στην προφορά της από τότε που υιοθετήθηκε το λατινικό αλφάβητο. 

 Σήμερα μιλιέται κυρίως στη Σκωτία από περίπου 55 χιλιάδες άτομα ,δηλαδή το 1,2% του συνολικού πληθυσμού.Επίσης 2,5 χιλιάδες ομιλητές της σκωτσέζικης βρίσκονται σε κάποιες ανατολικές περιοχές του Καναδά όπως στο νησί της Νέας Σκωτίας και το Οντάριο. 

 Η γλώσσα στην ίδια της την κοιτίδα βρίσκεται σε γενική υποχώρηση και αφού την γνωρίζουν καλά μόνο άτομα μεγαλύτερης ηλικίας στις βόρειες και βορειοδυτικές κυρίως απομακρυσμένες περιοχές.

κατάταξη
Είναι μια κελτική γλώσσα του λεγόμενου γοϊδελικού κλάδου μαζί με τα ιρλανδικά και τα μανξ.Εξελίχθηκε από τα παλιά ιρλανδικά στη σημερινή της μορφή.

Τον 4ο αιώνα μ.Χ. εγκαταστάθηκαν στη Σκωτία Ιρλανδοί άποικοι οι οποίο ίδρυσαν εκεί το βασίλειο Dál Riata στη δυτική ακτή της Σκωτίας.Άρχισε να εξελίσεται ως χωριστή γλώσσα από το 12ο αιώνα και ακουλουθώντας την επέκταση του βασιλείου,ως γλώσσα της εκκλησίας αρχικά, αντικατέστησε πλήρως τα πικτικά και τα καμβρικά ,άλλες δύο κελτικές γλώσσες.Τελικά η γλώσσα μιλιόταν στο μεγαλύτερο μέρος της Σκωτίας.Με την διαμόρφωση των αγγλικών ,με τη μορφή των σκώτς και την επέκταση τους στην περιοχή ,τα σκωτσέζικα άρχισαν να υποχωρούν σημαντικά  

Σήμερα γίνονται προσπάθειες για την καθιέρωσή της ως εθνική γλώσσα και την εκμάθησή της από τη νέα κυρίως γενιά.

κατανομή των γλωσσών στη Σκωτία το 1400 μ.Χ.

δείγμα της γλώσσας
Gàidhlig na h-Alba
S i cànan dùthchasach na h-Alba a th' anns a' Ghàidhlig. 'S i ball den teaghlach de chànanan Ceilteach dhen mheur Ghoidhealach a tha anns a' Ghàidhlig. Tha Goidhelach a' gabhail a-steach na cànanan Gàidhealach gu lèir; Gàidhlig na h-Alba, Gàidhlig na h-Èireann, agus Gàidhlig Mhanainn agus gu dearbh chan eil anns an fhacal "Goidhealach" ach seann fhacal a tha a' ciallachadh "Gàidhealach".

Read More

Πώς τα μαθηματικά μπορούν να βοηθήσουν να σωθεί μια γλώσσα που πεθαίνει.

Η μαθηματικός Αν Κάντλερ δημιούργησε ένα μοντέλο που δείχνει πώς εξαφανίζεται σταδιακά μια γλώσσα αλλά και τί μπορούμε να κάνουμε για να τη σώσουμε.

δίγλωσση πινακίδα στα σκωτικά γαελικά
και αγγλικά

 Παρόλο που η αυταπόδεικτη αλήθεια για τους Εσκιμώους ότι έχουν εκατό λέξεις για το χιόνι είναι μια υπερβολή  (έχουν μερικές δεκάδες) ,οι γλώσσες του κόσμου είναι πραγματικά γεμάτες γοητευτικές  ιδιορρυθμίες που αποκαλύπτουν το χαρακτήρα του πολιτισμού που φέρουν. Οι διάλεκτοι της Σκωτίας γαελικά, για παράδειγμα, που ομιλούνται παραδοσιακά στα υψίπεδα της Σκωτίας,τα Χάιλαντς και  επίσης σε κάποια ψαροχώρια, έχουν πάρα πολλά πολύ συγκεκριμένες λέξεις για τα φύκια, καθώς και ονόματα για κάθε ένα από τα κομμάτια από τα οποία αποτελείται μια παγίδα για κουνέλια και μια λέξη για ένα αβγό που βγαίνει από το 'κότα χωρίς κέλυφος'.

Δυστυχώς για εκείνους που βρίσκουν αυτά τα στοιχεία συναρπαστικά, οι γλώσσες θα εξαφανίζονται με ένα απίστευτο ρυθμό,πεθαίνει μία κάθε 14 ημέρες και οι γλωσσολόγοι τρέχουν γύρω γύρω με τα κασετόφωνα και λίστες λέξεων να προσπαθούν να καταγράψει τουλάχιστον ένα κομμάτι από κάθε μία προτού χαθούν οι γλώσσες για πάντα. Ως μαθηματικός του Ινστιτούτου Σάντα Φε η Ανν Κάντλερ τονίζει ότι ο μόνος τρόπος να διατηρηθούν οι παλιές γλώσσες είναι να οι αποφασίζουν οι ίδιοι οι πληθυσμοί ότι η γλώσσα τους έχει αξία και πρέπει να διασωθεί, είτε για λόγους πατριωτισμού, πολιτιστικής κληρονομιάς, ή απλά για να δελεάσουν τουρίστες που ενδιαφέρονται για σπάνιες γλώσσες.

Ας πούμε ότι έχετε αποφασίσει αξίζει η γλώσσα σας να διατηρηθεί.Πώς μπορείτε το πετύχετε και τί μπορείτε να κάνετε για αυτό;

Αυτός είναι ένας τομέας όπου οι μαθηματικοί μπορούν να βοηθήσουν τους γλωσσολόγους. Αρκετά χρόνια πριν,η Kandler και οι συνεργάτες της αποφάσισαν να φτιάξουν ένα μαθηματικό μοντέλο των ομιλητών μιας γλώσσας που απειλείται με εξαφάνιση και να δημιουργήσουν ένα ελεγχόμενο περιβάλλον προγραμμάτων που ενθαρρύνουν την εκμάθηση των τοπικών γλωσσών. Επέλεξαν τη Σκωτική γαελική ως μια καλή περίπτωση για δοκιμή, επειδή υπάρχουν περισσότερα από 100 χρόνια συγκεντρωθέντων στοιχείων για τον αριθμό των ομιλητών και τα δημογραφικά στοιχεία τους. Η γλώσσα έχει σκαμπανεβάσματα της, κυρίως από τις επανειλημμένες προσπάθειες των αγγλικών αρχών να την  σβήσουν μετά τη μάχη του Culloden και τις εκκαθαρίσεις στις  ορεινές περιοχές. Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία κυρίως, υπήρξε ένα κίνημα για την αύξηση του αριθμού των ομιλητών της γαελικής, με γαελικά ραδιοφωνικά προγράμματα και δελτία καιρού στα γαελικά,ακόμη και με τη δημιουργία γαελικών ομάδων παιχνιδιού για παιδιά.


Δυστυχώς για εκείνους που βρίσκουν αυτά τα στοιχεία συναρπαστικό, οι γλώσσες θα εκλείψει σε ένα απίστευτο βίντεο-ένας πεθαίνει κάθε 14 ημέρες και γλωσσολόγοι τρέχουν γύρω με τα κασετόφωνα και τις λίστες λέξεων που προσπαθεί να καταγράψει τουλάχιστον ένα κομμάτι από κάθε προτού να πάνε. Ως μαθηματικός Anne Kandler του Ινστιτούτου Σάντα Φε σημειώσεις, ο μόνος τρόπος που οι παλιές γλώσσες θα μείνω είναι εάν οι πληθυσμοί να αποφασίζουν οι ίδιοι ότι υπάρχει κάτι της αξίας τους, είτε για λόγους πατριωτισμού, πολιτιστική κληρονομιά, ή απλά για να δελεάσουν σε κάποια γλώσσα -περίεργοι τουρίστες.

Ας πούμε ότι έχετε αποφασίσει γλώσσα σας αξίζει τη διατήρηση. Τώρα πώς μπορείτε να κάνετε για αυτό;

Αυτός είναι ένας τομέας όπου οι μαθηματικοί μπορούν να βοηθήσουν γλωσσολόγοι έξω. Αρκετά χρόνια πριν, Kandler, και οι συνεργάτες της αποφάσισαν να κάνουν ένα μαθηματικό μοντέλο των ομιλητών που απειλείται με εξαφάνιση γλωσσών, να παρέχουν ένα είδος περιβάλλον για προγράμματα που ενθαρρύνουν την εκμάθηση των τοπικών γλωσσών. Επέλεξαν Σκωτική γαελική ως μια καλή περίπτωση δοκιμής, επειδή υπάρχουν περισσότερα από 100 χρόνια στοιχεία για τον αριθμό των ομιλητών και τα δημογραφικά στοιχεία τους. Η γλώσσα έχει σκαμπανεβάσματα της, κυρίως από επανειλημμένες προσπάθειες αγγλικές αρχές για να το σβήσει μετά τη μάχη του Culloden και τα διάκενα ορεινών περιοχών. Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία κυρίως, υπήρξε ένα κίνημα για την αύξηση του αριθμού των γαελική ομιλητές, με γαελικά ραδιοφωνικά προγράμματα και γαελικά καιρού-ακόμη γαελικό ομάδες παιχνιδιού για τα παιδιά.

Το μοντέλο που κατασκεύασαν  οι μαθηματικοί δένει μαζί αριθμούς από όλες τις πτυχές της ζωής της Σκωτίας για να σκιαγραφήσει μια εικόνα της προόδου της γαελικής. Μερικοί από τους αριθμούς είναι προφανείς:πρέπει να ξέρετε πόσοι άνθρωποι στον πληθυσμό πάνω στον οποίο δουλεύετε, μιλούν μόνο γαελικα, πόσοι μιλούν μόνο αγγλικά και πόσοι είναι δίγλωσσα, καθώς επίσης και τον ρυθμού απώλειας της γαελικής από τους ομιλητές. Στο  μοντέλο υπάρχουν επίσης και αριθμοί αντιπροσωπείουν το κύρος της κάθε γλώσσας,πολιτιστικό χώρο αξία που δίνουν οι  ανθρώποι στο να τη μιλούν και αριθμοί που περιγράφουν την οικονομική αξία μιας γλώσσας.

Το μοντέλο της Kandler: Κάθε μία από τις  μερικώς διαφορικές εξισώσεις  αντιστοιχούνσε μια ομάδα ομιλητών: αγγλόφωνοι,γαελικόφωνοι, και δίγλωσσοι. Οι μεταβλητές αντιστοιχούν στις πτυχές της κοινωνικής κατάστασης, C12 και C32, για παράδειγμα,είναι η πιθανότητα ότι οι δίγλωσσοι ομιλητές θα γίνουν μονόγλωσσοι.

Βάλτε τους  όλους μαζί σε ένα σύστημα εξισώσεων που περιγράφουν την ανάπτυξη των τριών διαφορετικών ομάδωνμ,τους αγγλόφωνους, γαελικόφωνους και δίγλωσους και θα μπορέσετε να υπολογίσετε τις εισροές που απαιτούνται για να προκύψει ένας σταθερός δίγλωσσος πληθυσμός. Το 2010, η Κάντλερ διαπίστωσε ότι χρησιμοποιώντας τους πιο πρόσφατους αριθμούς, ένα σύνολο 860 αγγλόφωνων θα πρέπει να μαθαίνου γαελικά κάθε χρόνο για να παραμείνει ο αριθμός των ομιλητών τους ίδιος. Για εκείνη, αυτό ακούγεται πολύ, αλλά Ο Εθνικός Οργανισμός Γαελικής Ανάπτυξης εξέφρασε την ικανοποίησή του,αφού πρόκειται για τον αριθμό των δίγλωσσων ομιλητών που είχαν ήδη βάλει ως στόχο να παράγουν μέσα από μαθήματα και προγράμματα εκμάθησης ,όπως είπε ένας εκπρόσωπος του Οργανισμού στο The Scotsman ,όταν κυκλοφόρησε η μελέτη της. Και αν περισσότεροι γονείς που μιλούν γαελικά αρχίσουν να τα περνούν στα παιδιά τους, αυξάνοντας  τον αριθμό των φυσικών ομιλητών της γαελική, ο αριθμός των απαιτούμενων νέων δίγλωσσων ατόμων θα μπορούσε να μειωθεί κατά το ήμισυ.

Μια νέα απογραφή  των ομιλητών της Σκωτικής γαελικής ολοκληρώθηκε το 2011. Οι αριθμοί αναλύονται τώρα και η Kandler περιμένει με αγωνία το αποτέλεσμά τους.

Το μοντέλο της Κάντλερ ταιριάζει μόνο στην Σκωτική γαελική.Για γλώσσες όπως τα Quechua, Σινούκ, Vlashki της  Ίστριας και άλλες θα πρέπει να δημιουργεί χωριστό για κάθε μία, λαμβάνοντας υπόψη τις μοναδικές πολιτιστικές καταστάσεις τους. Για παράδειγμα, οι γλώσσες των φυλών Pueblo γύρω από τη Σάντα Φε ομιλούνται από τόσο λίγους ανθρώπους ,μόλις μερικές εκατοντάδες το πολύ ,που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις πολλών γλωσσολόγων θα έπρεπε να έχουν εξαφανιστεί εδώ και πολύ καιρό. Ωστόσο, αυτές επιμένουν να ζούν. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζαμε, μέσω της περαιτέρω εργασίας της Κάντλερ,ποιοί παράγοντες έχουν κρατήσει αυτές τις γλώσσες ζωντανές και αν τα πορίσματα  που   θα βγουν από τη μελέτη τους  μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλες γλώσσες που απειλούνται με εξαφάνιση.

πηγή

Read More

γαελικές γλώσσες.

Οι γοϊδελικές ή γαελικές γλώσσες (Ιρλανδική: teangacha Gaelacha, η σκοτσέζικη γαελική: cànain Ghàidhealach, τα μανξ: çhengaghyn Gaelgagh) είναι ένα από τα δύο σκέλη των Νησιωτικών κελτικών γλωσσών το άλλο αποτελείται από τις βρυθονικές γλώσσες.

Η Βρετανία και η Ιρλανδία στα μέσα του 5ου αιώνα.

Κόκκινο:κυρίως βρυθονικές περιοχές

Πράσινο:κυρίως γαελικές περιοχές

Μπλε:κυρίως πικτικές περιοχές

Οι γοιδελικές γλώσσες ιστορικά διαμόρφωναν μια διάλεκτική συνέχεια που εκτεινόταν από το νότιο τμήμα της Ιρλανδίας μέσω της Νήσου του Μαν στα βόρεια της Σκωτίας. Υπάρχουν τρεις σύγχρονες γοϊδελικές γλώσσες:η Ιρλανδική γαελική (Gaeilge),η σκωτσέζικη γαελική (Gàidhlig), και τα γαελικά Μάνξ(Gaelg).

---

οι αριθμοί

#	ιρλανδικά	σκωτσέζικα γαελικά	μανξ
1	aon	aon	un, nane
2	dó	dà	daa
3	trí	trì	tree
4	ceathair	ceithir	kiare
5	cúig	còig	queig
6	sé	sia	shey
7	seacht	seachd	shiaght
8	ocht	ochd	hoght
9	naoi	naoi	nuy
10	deich	deich	jeih
11	aon déag	aon deug	nane jeig
12	dó dhéag	dà dheug	daa yeig
20	fiche	fichead	feeid
100	céad	ceud	keead

ιρλανδικά γαελικά	σκωτσέζικα γαελικά	γαελικά μάνξ	μετάφραση
Fáilte	Fàilte	Failt	καλωσήρθατε
Conas atá tú? /Cad é mar atá tú?	Ciamar a tha thu?	Kys t'ou?	Τί κάνετε;
Cad é an t-ainm atá ort? (more commonly Cad is ainm duit?)	Dè an t-ainm a tha ort?	Cre'n ennym t'ort?	Πώς σε λένε;
Is mise...	Is mise...	Mish...	είμαι ο/η ...
Lá maith	Latha math, Là math	Laa mie	καλή μέρα
Maidin mhaith	Madainn mhath	Moghrey mie	καλό πρωΐ
Trathnóna maith	Feasgar math	Fastyr mie	ένα καλό απόγευμα
Oíche mhaith	Oidhche mhath	Oie vie	καληνύχτα
Go raibh maith agat	Tapadh leat	Gura mie ayd	ευχαριστώ
Slán leat	Slàn leat	Slane lhiat	αντίο
Sláinte	Slàinte	Slaynt	γειά μας

Read More