Ο πολιτισμός των Χμερ.

Του Μιχάλη Καματερού

Ο χμερ βασιλιάς της Καμπόγιας Τζαγιαβαρμαν Β' (~790-850) αυτοανακηρύσσεται θριαμβευτικά "Οικουμενικός Μονάρχης" στη γλώσσα χμερ, και "Ντέβα Ράγια", ήτοι "Θεός Βασιλεύς" στα σανσκριτικά. Ο ματαιόδοξος Τζαγιαβαρμαν/ Jayavarman Β' ξεκινάει έτσι την καλόγουστη Χμερ Αυτοκρατορία των θεών-βασιλέων (802-1431), όπως και τον οικοδομικό οργασμό που την χαρακτηρίζει.

Μπρούτζινο αντίγραφο ενός από τις 33 πέτρινες απεικονίσεις του Βασιλιά Τζαγιαβαρμάν Ζ' που είχαν σταλεί σε διαφορτικά μέρη του βασιλείου του το 1191 μ.Χ.

Εκτός από θεαματικά ανάκτορα, και τεράστιους ναούς, στα χρόνια της βασιλείας του Γιασοβαρμαν/ Jasovarman / Jasowarman (889-900), κατασκευάζονται και σοφά κοινωφελή έργα, όπως φράγματα και αρδευτικά κανάλια. Οι αγρότες θερίζουν πια τρεις φορές το χρόνο, δυνατότητα που οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής ρυζιού. Το διατροφικό περίσσευμα που προκύπτει φέρνει μεγάλη ευμάρεια στους υπηκόους των θεών-βασιλέων. Οπότε η Αυτοκρατορία των Χμερ εξελίσσεται σε ισχυρό στρατηγικό παράγοντα της περιοχής, που μπορεί να σταθεί διπλωματικά ως προς την κραταιά Κίνα.

Ο πλούτος των Χμερ θα εκφραστεί με την κατασκευή μεγάλων αστικών κέντρων, που περιλαμβάνουν και εκτεταμένες λατρευτικές εγκαταστάσεις, τεμένη με την μυκηναϊκή έννοια. Οι δυνάστες των Χμερ θεωρούν ότι βασιλεύουν με θεϊκή εντολή, αν και όχι με αντίληψη πολύ διαφορετική από τη στερεότυπη ηγεμονικότητα στη μεσαιωνική Δύση. Κάθε Χμερ μονάρχης οικοδομεί το προσωπικό του τέμενος, αφιερωμένο σε μία θεότητα. Έτσι κάθε θεός-βασιλιάς προβάλλεται ως η επίγεια απεικόνιση του ινδικού θεού που έχει επιλέξει, και με τον οποίο υποτίθεται ότι θα ενωθεί μετά θάνατον.

Βέβαια, αποκορύφωμα της οικοδομικής δραστηριότητας των Χμερ που ξεκινάει τώρα, όπως και αιώνια απόδειξη της ινδουιστικής τους πίστης, αποτελεί το Άνγκορ Βατ/ Angkor Wat (= Αστικό Τέμενος), έργο του 1150, στο οποίο θα ολοκληρωνόταν μετά θάνατον, κατά την πίστη των Χμερ, η συνένωση του θείου-βασιλέως Σουργιαβαρμαν/ Suryavarman Β' με το θεό Βισνού. Η κατασκευή του συγκεκριμένου τεμένους πραγματοποιήθηκε με πρωτοποριακές τεχνικές για την εποχή, π.χ οι ορθολογικές μεταφορές των ογκολίθων, οι υπέροχες λαξεύσεις τους, όπως και οι επιδέξιες τοποθετήσεις τους. Η λείανση & συναρμολόγηση των ογκόλιθων θα γίνει έτσι ώστε να μην διακρίνονται αρμοί, και να δημιουργείται η εντύπωση ότι όλο το τέμενος αποτελείται από ενιαίο μεγάλιθο. 

μοναχοί στο ναό Άνγκορ Γουάτ.

Εκτός από το Άγκορ Βατ, σημαντικό από τεχνικής πλευράς θ'αποδειχτεί και το τέμενος Μπαγιον/ Bayon, το οποίο χαρακτηρίζεται από πέτρινους πύργους, παγοδοειδείς. Το Μπαγιόν θ'αποτελέσει το κύριο τέμενος του νέου κέντρου της πρωτεύουσας, Ίντρα-πάτθα/ Indrapattha, άλλως Ανγκορ Τομ/ Angkor Thom (= Μεγάλη Πόλη), που θ'ανοικοδομήσει ο θείος-βασιλεύς Τζαγιαβαρμαν/ Jayavarman Ζ'. ήταν το Μπαγιόν. Σημαντικότερο εξωτερικό χαρακτηριστικό αυτού του τεμένους θα είναι τα χαρωπά πρόσωπα, που θα προβάλλουν στους πύργους-παγόδες.


Δυστυχώς, οι θαυμάσιες πόλεις-τεμένη των Χμερ, όπως και άλλα όμοια μνημεία στην υπόλοιπη νοτιοανατολική Ασία, θα υποστούν φοβερές φθορές ανά τους αιώνες. Από το 13ο αι και μετά, όταν οι Χμερ δυνάστες θ'αρχίσουν να προσηλυτίζονται στον πιο ανθρώπινο Βουδισμό, θα εκφυλιστεί και η ισχύουσα μέχρι τότε ινδουιστική αντίληψη του ζωντανού θεού και του ιερού τεμένους του. Οπότε, καλώς ή κακώς, οι ταπεινές τάξεις δεν θα δέχονται πια να εκτελέσουν εντολές των αρχόντων, για συντήρηση και επέκταση των εκτεταμένων κτισμάτων. 

 Πρόσωπα του Bodhisattva Avalokiteshvara στο Prasat Bayon

Η φθορά των μνημείων θα ενταθεί, λόγω του υγρού κλίματος και της ραγδαίας ανάκαμψης της ζούγκλας. Επιπλέον, τα τεμένη των Χμερ θα γίνουν δημοφιλής στόχος λεηλασίας για Τάι επιδρομείς, που από την κοιτίδα τους, Γιουννάν, θα συρρέουν μαζικά στη Χρυσή Χερσόνησο, αποφεύγοντας τη σκληρότητα των Μογγόλων ιππέων. Πρόγονοι των Ταϊλανδών, αυτοί οι Τάι πρόσφυγες θα ιδρύσουν το βασίλειο Σουχοτάι αρχικά, και το βασίλειο της Ayutthaya /Αγιουτάγια αργότερα, το οποίο και θα υποτάξει και τις κύριες πόλεις των Χμερ, αλώνοντας την κυριαρχία τους το 1431. 

Διαβάστε επίσης
τα καμποτζιανά χμερ
η γραφή χμερ της Καμπότζης

Share: