Ακολουθεί πίνακας με τις προσωπικές σλαβομακεδονικές αντωνυμίες.Σε παρένθεση δίνεται η προφορά της λέξης στα ελληνικά σαν βοήθημα για την ανάγνωση των κυριλλικών γραμμάτων αν δεν τα γνωρίζετε.
Σημειώστε ότι οι περισσότερες προσωπικές αντωνυμίες στα σκοπιανά είναι ίδιες με τα βουλγάρικα.Το εγώ είναι аз και το αυτοί,αυτές,αυτά είναι те.Οι υπόλοιπες είναι πανομοιότυπες.
Το ερώτημα αυτό έγινε από αναγνώστη και μάλλον εννοεί τη φράση 'ηλί,ηλί γιατί με εγκατέλειψες;' δηλαδή 'Θέ μου,Θέ μου,γιατί με εγκατέλειψες;' την οποία αναφώνησε ο Χριστός πάνω στο σταυρό απευθυνόμενος στο Θεό.
Αναφέρεται σε δύο παραλλαγές:
στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο,27:46 γράφει: "Γύρω στις τρεις κραύγασε ο Ιησούς με δυνατή φωνή: 'ηλί ηλί λιμά σαβαχθανί;'
στο Κατά Μάρκον,15:34,'Στις τρεις η ώρα κραύγασε ο Ιησούς με δυνατή φωνή: 'Ελοΐ Ελοΐ λιμά σαβαχθανί;
Υπενθυμίζω ότι οι φράσεις στα αραμαϊκά διαβάζονται από δεξιά προς τα αριστερά.
Το βιβλίο είναι γραμμένο στα αγγλικά και ονομάζεται 'albanian-a guide to the spoken language'.
Εκδόθηκε από το αμερικανικό Υπουργείο Πολέμου το 1943,δηλάδη τότε που μαινόταν ο Δευτέρος Παγκόσμιος Πόλεμος και γι'αυτό το λόγο σχεδιάστηκε για να είναι πρακτικό και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα από τους απλούς αμερικάνους στρατιώτες όπου υπήρχε τέτοια ανάγκη.Το βιβλίο μπαίνει κατευθείαν στο ψητό με φράσεις και λέξεις της καθομιλούμενης,αποφεύγοντας επίσημη γλώσσα και λογοτεχνικούς τύπους.
Όλες οι φράσεις και οι διάλογοι του βιβλίου είχαν ηχογραφηθεί σε δίσκους που τους άκουγαν σε φωνογράφο! Βέβαια εδώ λείπουν οι ηχογραφήσεις και είναι κρίμα.Αν καταφέρω να τις βρω σε κάποια ιστοσελίδα θα προσθέσω το σύνδεσμο.
Πολύ καλό για όσους θέλουν να μάθουν αλβανικά και γνωρίζουν την αγγλική.
Τα νεπαλέζικα ή νεπάλι είναι μία ινδοϊρανική γλώσσα που προήλθε από μια λαϊκή ποικιλία των σανσκριτικών.Είναι η επίσημη και η πιο διαδεδομένη γλώσσα συνεννόησης του Νεπάλ.
Μιλιούνται από περίπου 16 εκ άτομα κυρίως στο Νεπάλ,την Ινδία,το Μπουτάν και τη Μπούρμα και γράφονται στο αλφάβητο ντεβανάγκαρι.
Γεωγραφικά αναπτύχθηκαν κοντά σε θιβετιανομπουρμικές γλώσσες ,όπως τα νεπάλι-μπχάσα (νεγουάρι) και παρουσιάζουν επιρροές από αυτές.
Σχετίζονται στενά με τις γλώσσες χίντι και μερικές φορές είναι καταληπτά από ομιλητές χίντι ή ουρντού αλλά σε πολλές περιπτώσεις είναι πολύ πιο συντηρητικά με αρχαϊκα σανσκριτικά στοιχεία και έλλειψη περσοαραβικών και αγγλικών δανείων που υπάρχουν στα ουρντού και χίντι.
περιοχή που μιλιούνται τα νεπαλέζικα
ονομασία της γλώσσας
Ιστορικά η γλώσσα ονομαζόταν χάσκουρα,που θα πει η γλώσσα των καλλιεργητών ριζιού (χας) και ήταν η γλώσσα του βασιλείου Χάσα που κυριαρχούσε στον ορεινό όγκο του σημερινού Νεπάλ κατά το 13ο-14ο αιώνα.
Κατόπιν η γλώσσα άρχισε να ονομάζεται γκουρκάλι ή γκουρχάλι,δηλαδή η γλώσσα των γκούρκας ή γκούρχας,των φοβερών νεπαλέζων πολεμιστών τους οποίους οι Βρεττανοί κατέτασσαν στους πολεμικούς λαούς και τους χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά σε πολεμικές επιχειρήσεις και για την επιβολή της τάξης.
Αργότερα τα νεπαλέζικα ονομάστηκαν νεπάλι,από τη λέξη νεγουάρι,μια ονομασία αμφιλεγόμενη αφού τα νεγουάρι είναι άλλη γλώσσα.
Άλλα γνωστά ονόματα για τη γλώσσα είναι παρμπατίγια (γλώσσα των βουνών) από τον ομώνυμο λαό του Νεπάλ και λχοτσαμίχα (νότια γλώσσα) επίσης από τον ομώνυμο λαό του Μπουτάν.
γραφή
Τα νεπαλέζικα γράφονται σε μια παραλλαγή του αλφαβήτου ντεβανάγκαρι από περίπου τον 12ο αιώνα μ.Χ.
μερικές νεπαλέζικες λέξεις και φράσεις
नाम (νάαμ)=όνομα घर (γκχαρ)=σπίτι
तपाईकी घर काहाँ हो?
Ταπαάικιι γκχάρα κάαχαμ χο;
Από πού είσαι;
मेरो घर ... हो
μέρο γκχάρα ........ χο.
Είμαι από ...............
तपाईंको/तिम्रो नाम के हो?
ταπάαικο/τίμρο νάαμ κε χο;
Πώς σε λένε;
मेरो नाम ... हो
μέρο νάαμ ...... χο
το όνομά μου είναι .....
Τα βερβερικά αλφάβητα χρησιμοποιούνται για τη γραφή των βερβερικών γλωσσών και είναι τρία:
το παραδοσιακό βερβερικό αλφάβητο (τιφινάγ)
το λατινικό βερβερικό
και το αραβικό βερβερικό
το παραδοσιακό
Το παραδοσιακό βερβερικό αλφάβητο ονομάζεται τιφινάγ και χρησιμοποιείται κυρίως από το λαό των Τουαρέγκ για τη γραφή της γλώσσας τους.Το αλφάβητο αυτό προήλθε από το φοινικικό.Η λέξη τιφινάγ πιστεύεται ότι σημαίνει 'φοινικικά γράμματα'.
Η χρήση αυτού του αλφαβήτου δεν είναι πολύ διαδεδομένη και λίγα βιβλία έχουν εκδοθεί σ'αυτό.Χρησιμοποιείται από τους Τουαρέγκ κυρίως από γυναίκες για γράμματα,σημειώματα,ραβασάκια,κτλ.
Το Μαρόκο επέλεξε να το υιοθετήσει σαν επίσημο για τις βερβερικές γλώσσες,αντί του λατινικού και του αραβικού που είναι πιο διαδεδομένα και να το εισάγει στο εκπαιδευτικό σύστημα των βερβέρων,στις πρώτες τάξεις.Οπότε άρχισε και η έκδοση αρκετών βιβλίων σ'αυτό το αλφάβητο.
Το αλφάβητο τιφινάγ ,όμως είναι πολύ δημοφιλές για λογότυπα,πινακίδες και επιγραφές καταστημάτων εκτός από τη Λιβύη του Καντάφι όπου απαγορεύονται οι επιγραφές των καταστημάτων στο βερβερικό αλφάβητο.
Οι κελτικές γλώσσες είναι μια όμαδα γλωσσών μέσα στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια. Σήμερα μιλιούνται κυρίως στα βρετανικά νησιά και στο βορειοδυτικό άκρο της Γαλλίας.
Στην αρχαιότητα όμως ήταν πολύ πιο διαδεδομένες και μιλιούνταν σε έναν τεράστιο γεωγραφικό χώρο,σε ολόκληρη την δυτική και κεντρική Ευρώπη μέχρι τα βορειοδυτικά Βαλκάνια, βόρεια Ιταλία και όλη τη Βρετανία.
Οι γλώσσες αυτές ενώ ήταν συγγενικές αλλά διαφορετικές μεταξύ τους, όπως άλλωστε ήταν και οι κελτικές φυλές. Οι Κέλτες δεν ήταν ενιαίος λαός αλλά πλήθος με κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά.
Συνασπισμοί κελτικών φυλών εισέβαλαν στο Βαλκανικό χώρο , όπου ίδρυσαν πρόσκαιρα κράτη. Μάλιστα διείσδυσαν και στον ελλαδικό χώρο με αρχηγό τους τον Βρέννο αλλά το 279 π.Χ. ηττήθηκαν στους Δελφούς.
Μετά την ήττα αυτή κάποιοι Κέλτες μετεγκαταστάθηκαν στην Μικρασία ,την περιοχή που πήρε το όνομά τους,τη Γαλατία.
Οι σημερινές κελτικές γλώσσες χωρίζονται σε δύο ομάδες,τις γαελικές ή γοϊδελικές και τις βρυθονικές.
χριστιανικός κελτικός σταυρός
γοϊδελικές
Οι τρεις γοϊδελικές γλώσσες που μιλιούνται ακόμα είναι τα σκωτσέζικα γαελικά,τα ιρλανδικά και τα μάνξ.
Τα σκωτσέζικα μιλιούνται στη βορειοδυτική Σκωτία,τα ιρλανδικά στις ιρλανδόφωνες περιοχές της Ιρλανδίας,τις λεγόμενες Γκάελταχτ και τα μάνξ από άτομα που ενδιαφέρονται για τη γλώσσα.
Παλιότερα τα σκωτσέζικα ήταν πολύ διαδεδομένα στον Καναδά.Επίσης υπάρχουν αναφορές ότι κατά τις αρχές του 19ου αιώνα στην Αυστραλία μιλιούνταν κελτικές γλώσσες.
βρυθονικές
Στις βρυθονικές γλώσσες περιλαμβάνονται τα ουαλικά,τα κορνικά και τα βρετονικά.
Τα κορνικά εξαφανίστηκαν τον 18ο αιώνα αλλά τελευταία γίνονται προσπάθειες για να ξαναμιληθεί η γλώσσα.
Τα ουαλικά είναι η πιο διαδεδομένη σύγχρονη κελτική γλώσσα και μιλιούνται από 400 χιλιάδες άτομα κυρίως στην Ουαλία αλλά και την Αγγλία.Μια κοινότητα ομιλητών της ουαλικής αποτελούμενη από 5000 άτομα βρίσκεται στην Παταγονία της Αργεντινής.
Τα βρετονικά μιλιούνται στο βορειοδυτικό άκρο της Γαλλίας και είναι η μοναδική κελτική γλώσσα εκτός των βρετανικών νήσων.
αρχαίες κελτικές
Οι αρχαίες κελτικές γλώσσες μιλιούνταν σε μια τεράστια έκταση,σε όλη τη Βρετανία,την ηπειρωτική Ευρώπη (σημερινή Γαλλία,Ελβετία,κεντρική και νότια Γερμανία,βόρεια Ιταλία),την ιβηρική χερσόνησο,μέχρι τα βόρεια βαλκάνια και τη Μικρασία στην περιοχή της Γαλατίας.Αναφορές σε επιδρομές Γαλατών υπάρχουν σε αρχαίους συγγραφείς.
Ειδικότερα στην κεντρική ιβηρική χερσόνησο μιλιούνταν τα κελτιβηρικά και άλλες παλαιοϊσπανικές γλώσσες που πολλές από αυτές έχουν προταθεί επίσης ως κελτικές συγγενείς των κελτιβηρικών.
Στη Σκωτία μιλιούνταν τα πικτικά μια ομάδα γλωσσών για την οποία γνωρίζουμε λίγα πράγματα.Τα σημερινά σκωτσέζικα γαελικά δεν είναι πικτικής προέλευσης αλλά προήλθαν από την Ιρλανδία και είναι συγγενείς των ιρλανδικών.
Στην περιοχή της Γαλλίας μιλιούνταν τα γαλατικά κελτικά.Γαλατία οι αρχαίοι Έλληνες εκτός από τη Γαλλία ονόμαζαν και μια περιοχή της Μικρασίας όπου είχαν εγκατασταθεί γαλατικές φυλές.
Τα γαλατικά αυτών των φυλών μιλιούνταν γύρω από την περιοχή της Άγκυρας και το μόνο στοιχείο που έχει απομείνει για την ύπαρξή τους είναι κάποια τοπωνύμια,καταλήξεις σε κάποιες λέξεις και ονόματα Γαλατών αρχηγών της περιοχής.
λεξιλόγιο
το λεξιλόγιο των κελτικών γλωσσών δεν μοιάζει καθόλου με τις δυτικές γλώσσες,αλλά κατά περίεργο τρόπο έχει όμορριζες λέξεις με τις σλαβικές.Όπως yezhou ,'γλώσσα' στα βρεττονικά και η λέξη yazik,επίσης 'γλώσσα' σε όλες τις σλαβικές γλώσσες.
Η αραβική γλώσσα ονομάζεται αλ-αραμπίγια ή άραμπιι και είναι μια σημιτική γλώσσα όπως τα αραμαϊκά,τα εβραϊκά και τα αμχαρικά.
Είναι μια πολύ σημαντική και πλούσια γλώσσα του παγκόσμιου πολιτισμού που μιλιέται από 340 εκ άτομα περίπου,κυρίως στη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Οι περισσότεροι ομιλητές είναι μουσουλμάνοι, όχι όμως όλοι.
Τα αραβικά γράφονται στο αραβικό αλφάβητο,το οποίο προήλθε από το αραμαϊκό.
αλ-αραμπίγια
'άραμπιι
αραβικά και Ισλάμ
Η σημασία των αραβικών για τους μουσουλμάνους είναι μεγάλη αφού πιστεύουν ότι ο Αλλάχ μίλησε στον προφήτη Μωάμεθ μέσω του αρχάγγελου Γαβριήλ (Τζίμπρεαλ) και του έδωσε το Κοράνι γραμμένο στην αραβική γλώσσα.
διάλεκτοι
Στον αραβικό κόσμο μιλιούνται πολλές διάλεκτοι της αραβικής οι οποίες πολλές φορές είναι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους ώστε θα μπορούσαν να θεωρηθούν διαφορετικές γλώσσες.
Στα αραβικά επικρατεί ένα καθεστώς διγλωσσίας,κάτι ανάλογο με τη δική μας καθαρεύουσα και δημοτική.Σε κάθε αραβική χώρα μιλιέται μια τοπική διάλεκτος της αραβικής και παράλληλα υπάρχει η λόγια αραβική που είναι κοινή για όλους τους ομιλητές της αραβικής.
Για παράδειγμα όταν συνομιλούν δύο Άραβες από διαφορετικές χώρες χρησιμοποιεί ο καθένας τη μητρική του διάλεκτο και όταν η επικοινωνία είναι πολύ δύσκολη τότε επιστρατεύονται τα λόγια αραβικά που είναι τα ίδια για όλους.Ένας αραβόφωνος από το Σουδάν δύσκολα θα καταλάβει κάποιον από το Ιράκ.Οπότε το πρόβλημα λύνεται με τα λόγια αραβικά
Επίσης είναι πολύ συνηθισμένο ένας ομιλητής μιας διαλέκτου να γνωρίζει και μία άλλη εκτός τα λόγια αραβικά.Τα αιγυπτιακά αραβικά είναι πολύ δημοφιλή εξαιτίας της αιγυπτιακής τηλεόρασης,ταινίες και σαπουνόπερες παρακολουθούνται σε όλο τον αραβόφωνο κόσμο.
Εκτός από τις σαπουνόπερες τα αιγυπτιακά αραβικά είναι και για έναν άλλο λόγο πολύ σημαντικά ,γιατί γλωσσολογικά βρίσκονται στη μέση όλων των αραβικών διαλέκτων και ένας ομιλητής τους είναι σε θέση να καταλάβει καλύτερα οποιαδήποτε άλλη διάλεκτο.Γι' αυτό όταν θελήσει κάποιος να μάθει αραβικά και δεν ξέρει από πού να ξεκινήσει δεν χρειάζεται να ψάξει πολύ.Τα αιγυπτιακά ή τα λόγια αραβικά πρέπει να είναι η πρώτη του επιλογή.
αραβικά και άλλες γλώσσες
Η αραβική γλώσσα έχει επηρρεάσει σημαντικά τις ευρωπαϊκές δίνοντας ένα μεγάλο αριθμό δανείων αραβικών λέξεων,ιδιαίτερα στα ισπανικά και κατόπιν στα αγγλικά.
Λέξεις κοινότατες όπως άλγεβρα,αλκοόλ,σ μαγαζί και ζάχαρη είναι αραβικής προέλευσης. Στα ελληνικά υπάρχουν πολλές αραβικές λέξεις που είτε δεν το γνωρίζουμε, είτε δεν σκεφτήκαμε ποτέ από που προέρχονται .Σε κάποιες περιπτώσεις οι λέξεις είναι αντιδάνεια.Δηλαδή τα αραβικά είχαν δανειστεί μια λέξη από τα αρχαία ελληνικά και νέα ελληνικά,με τη σειρά τους,τη δανείστηκαν από τα αραβικά.
Επιπλέον,αν και δεν είναι ευρέως γνωστό,η αραβική γλώσσα διέσωσε πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων,το αρχαιοελληνικό πρωτότυπο των οποίων έχει χαθεί.Όταν άρχισε η μαζική μετάφραση αραβικών κειμένων ,τα έργα αυτά αναγνωρίστηκαν και διασώθηκαν.
Επίσης,κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα,όταν όλη η Ευρώπη βρισκόταν σε ένα πνευματικό σκοτάδι, στην ισλαμική Ισπανία λειτουργούσαν αραβικά πανεπιστήμια!Το πρώτο πανεπιστήμιο στον κόσμο που έδινε πτυχία,ιδρύθηκε στο ισλαμικό Μαρόκο τον 9ο μ.Χ. αιώνα από μια γυναίκα με το όνομα Φάτιμα Αλ-φίχρι.
Τα αραβικά με τη σειρά τους επηρρεάστηκαν σημαντικά από τα περσικά,από τα οποία δανείστηκαν πλήθος λέξεων που στη συνέχεια πέρασαν διαδοχικά στα τουρκικά,στα ελληνικά και άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.
αλφάβητο
Η αραβική γλώσσα γράφεται στο αραβικό αλφάβητο,το οποίο εξελίχτηκε από το αραμαϊκό.Στο αραβικό αλφάβητο κατά τη διάρκεια ιστορίας ,γράφτηκαν και γράφονται δεκάδες γλώσσες,συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής.Κατά την τουρκοκρατία,πολλοί ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι έγραφαν τα ελληνικά τους σε μια παραλλαγή του αραβικού αλφαβήτου!Το ίδιο έκαναν και οι τούρκοι οι οποίοι έγραφαν στο οθωμανικό αλφάβητο,επίσης μια παραλλαγή του αραβικού.Το οθωμανικό αλφάβητο καταργήθηκε από τον Κεμάλ,ο οποίος το αντικατέστησε με το λατινικό τουρκικό αλφάβητο.
Το αραβικό αλφάβητο γράφτηκε με πολλές μορφές και διάφορα στυλ και η αραβική καλλιγραφία είναι μια ανεπτυγμένη τέχνη.
Τα πομάκικα ονομάζονται πουμάτσκο (pumatsko) και είναι μια
σλαβογενής γλώσσα που μιλιέται στην
περιοχή της Θράκης,στο όρος Ροδόπη.Για
τη γραφή της έχουν χρησιμοποιηθεί δύο
αλφάβητα,το ελληνικό και το λατινικό.Το
λεξιλόγιο της γλώσσας έχει επηρεαστεί
κυρίως από τα τουρκικά και λιγότερο από
τα ελληνικά.
χαρακτηριστικά
Γλωσσολογικά βρίσκονται
πιό κοντά στην κοινή σλαβονική γλώσσα,πάρα
στα βουλγάρικα.Από την κοινή σλαβονική
προέρχονται όλες οι σύγχρονες σλαβικές
γλώσσες.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό στη
φωνολογία είναι η ύπαρξη πολλών κλειστών
φωνηέντων ,μια επιρροή από τα τουρκικά,που
δεν υπάρχει στα βουλγάρικα.Επίσης σε πολλές λέξεις εκεί που στα βουλγάρικα υπάρχει το γράμμα ъ στα πομακικά αντικαθίσταται από το a.Αυτό το φαινόμενο συναντάται και σε σκοπιανές διαλέκτους.
Οι πομακικές διάλεκτοι ανήκουν στο νοτιοσλαβικό διαλεκτικό συνεχές και βρίσκονται ανάμεσα στα βουλγάρικα και τις άλλες σλαβικές διαλέκτους της ελληνικής Μακεδονίας.Το νοτιοσλαβικό γλωσσικό συνεχές έχει άκρα τα βουλγαρικά από τη μία μεριά και τα σκοπιανά (τορλακική διάλεκτος) από την άλλη.Για την έννοια του διαλεκτικού συνεχούς θα επανέλθω σε άλλη ανάρτηση.
αλφάβητο και λεξιλόγιο
Αρχικά για να αποδοθεί
γραπτώς η γλώσσα χρησιμοποιήθηκε το
ελληνικό αλφάβητο,αλλά επικράτησε μια
παραλλαγή του λατινικού το οποίο μάλλον
είναι πιο εύχρηστο αφού αποδίδει με
μεγαλύτερη ακρίβεια τα πομακικά φωνήματα.
Εξαιτίας της κοινής
μουσουλμανικής θρησκείας των Πομάκων
με τους Τούρκους,τα πομάκικα έχουν
υιοθετήσει πολλές τουρκικές λέξεις.Επίσης
στα πομάκικα συναντώνται και κάποια
ελληνικά δάνεια.
εκδόσεις και κατάσταση
Μέχρι σήμερα στην
πομακική γλώσσα έχουν εκδοθεί αναγνωστικά
,λεξικά,γραμματικές,συντακτικό και
μελέτες,από το Δ' Σώμα Στρατού, από τον
Πομάκο ,Σεμπαϊδήν Καραχότζα,φυσικό
ομιλητή της πομακικής και αρκετούς
άλλους εκδότες.
Γενικά γίνονται πολλές
προσπάθειες για τη διάσωση και την
καταγραφή της γλώσσας .Από την άλλη
πλευρά όμως υπάρχουν επιδιώξεις για
πλήρη γλωσσική αφομοίωση των Πομάκων
από τους Τουρκόφωνους. Οι αποφάσεις που
θα ληφθούν περαιτέρω θα επηρρεάσουν
άμεσα το μέλλον της.
ça (τσα)-τί
sa (σα) - πόσο
si (σι) -πώς
shumë-pak (σούμ-πακ)-πολύ λίγο
τοπικά
ku (κου) -πού
këtu (κτού)-εδώ
atje (ατιέ)-εκεί
atje tutje (ατιέ τούτιε)-εκεί πέρα
χρονικά
kur (κουρ)- πότε
sot (σοτ)-σήμερα
dje (ντιέ)-χθές
nesër (νέσερ)-αύριο
pasnesër (πασνέσερ)-μεθαύριο
herët-vonë (έρτ-βον)-νωρίς αργά
më herët (με έρτ)-νωρίτερα
më vonë (με βον)-αργότερα
këtë mëngjes (κέτε μενγκιές)-σήμερα το πρωί
nesër në mëngjes (νέσερ νε μενγκιές)-αύριο το πρωί
muajin e ardhshëm (μουάιν ε άρδσεμ)-τον άλλο μήνα
javën e ardhshme (γιάβεν ε αρδσμε)-την άλλη βδομάδα
vitin tjetër (βίτιν τιέτερ)-του χρόνου
vitin e kaluar (βίτιν ε καλούαρ)-πέρισυ
vit më parë (βιτ με πάρε)-πρόπερσυ
sonte (σόντε)-απόψε
mbrëmë (μπρέμε)-χθες το βράδυ
akoma -ακόμα
συχνότητας
ndonjëherë (ντονιέρ)-μερικές φορές
rrallë (ραλ)-σπάνια
gjithmonë (γκιθμόν)=πάντα
Στην Ελλάδα βασικά υπάρχουν δύο μεγάλες διαλεκτικές ομάδες,οι βόρειες και οι νότιες με όριο τον κορινθιακό κόλπο και τα βόρεια του νομού Βοιωτίας στην ηπειρωτική Ελλάδα και το νησί της Σάμου στο Αιγαίο και άλλες ,περισσότερο αποκλίνουσες διάλεκτοι.Μια μικρότερη ομάδα ειναι οι ημιβόρειες.Όλες αυτές οι ομάδες αυτές υποδιαιρούνται σε άλλες μικρότερες.
βόρεια και νότια ιδιώματα
βόρειες και νότιες βόρειες
Οι βόρειες περιλαμβάνουν τις θεσσαλικές,ηπειρώτικες,μακεδονικές και ρουμελιώτικες ποικιλίες.
νότιες
Οι νότιες υποδιαιρούνται σε διάφορες υπομάδες που μιλιούνται στις παρακάτω περιοχές:
1η ομάδα
Μέγαρα,Αθήνα,Αίγινα,Κύμη οι οποίες απαρτίζουν παλιά αθηναϊκά.Στην ίδια ομάδα κατατάσσονται και τα μανιάτικα.
2η ομάδα
Πελοπόννησος ,πλην της Μάνης και οι νησιωτικές των Ιονίων Νήσων,των Κυκλάδων και της Κρήτης.
3η ομάδα
Δωδεκανήσου και Κύπρου
4η ομάδα
διάλεκτοι Βορείου Ηπείρου
5η ομάδα
Μικρασιατικές (απογόνων προσφύγων)
βόρειες και νότιες διάλεκτοι με τις υποδιαιρέσεις τους
άλλες διάλεκτοι
Άλλες διάλεκτοι είναι τα ποντιακά που μιλιούνται στην Ελλάδα,τον Καύκασο και από έναν μικρό μουσουλμανικό πληθυσμό στην περιοχή της Τραπεζούντας στον Πόντο,τα τσακώνικα στην Πελοπόννησο,τα κυπριακά,τα κρητικά,τα ελληνικά της Μαριούπολης στην Ουκρανία,τα γκρίκο στην Κάτω Ιταλία ,καππαδοκικά και τα παλιά αθηναϊκά στην περιοχή της Αττικής και Κύμης Ευβοίας.
Εδώ να σημειώσω ότι όλες αυτές οι διάλεκτοι προέρχονται βασικά από την ελληνιστική κοινή πλην της τσακωνικής η οποία είναι απόγονος της δωρικής.Η τσακώνικη είναι τελείως ακατάληπτη στους ομιλητές της κοινής ελληνικής.
Επίσης η ποντιακή διατηρεί πολλά αρχαιοπρεπή στοιχεία τα οποία έχουν χαθεί από τις υπόλοιπες διαλέκτους.,αλλά η επίδραση της ελληνιστικής κοινής είναι και εκεί εμφανής.
Μέχρι σήμερα πιστευόταν ότι τα καππαδοκικά είχαν εξαφανιστεί,αλλά τελευταίως ανακαλύφθηκαν ομιλητές τους.Τα καππαδοκικά προέρχονται από τα βυζαντινά ελληνικά με αρκετούς αρχαϊσμούς.Σημαντική είναι η επιρροή των τουρκικών,αφού στα καππαδοκικά υπάρχουν κλειστά φωνήεντα καθώς και σε κάποιες περιπτώσεις η φωνηεντική αρμονία,φαινόμενα χαρακτηριστικά των τουρκικών γλωσσών.
Στον ελλαδικό χώρο όλες οι διάλεκτοι της ελληνικής δέχονται συνεχώς πιέσεις και έχουν αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό από την κοινή νεοελληνική και μάλλον βαίνουν προς εξαφάνιση.
Η απάντηση είναι και ναι και όχι.Γλωσσολογικά είναι τόσο κοντά που αν η Ρουμανία και η Μολδαβία ήταν μία χώρα τα μολδαβικά θα θεωρούνταν διάλεκτος της ρουμανικής.
Αλλά επειδή όμως υπάρχουν δύο χωριστά κράτη και όπως είχε πει κάποιος γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό, τα Μολδαβικά από πολλούς θεωρούνται ως χωριστή γλώσσα.
Ανάλογη περίπτωση είναι τα βουλγαρικά με τα σκοπιανά και τα σερβικά με κροάτικα.Τα σερβικά με τα μαυροβουνιακά από γλωσσολογική άποψη είναι σχεδόν ακριβώς το ίδιο με κάποιες τοπικές διαφορετικές λέξεις.Μετά την ανεξαρτητοποίηση του Μαυροβουνίου από τη Σερβία ,άρχισε να προωθείται από κάποιους η άποψη ότι τα μαυροβουνιακά αποτελούν χωριστή γλώσσα.
Η λέξη άμπι είναι ένας ουδέτερος όρος στα τούρκικα και σημαίνει κάτι σαν 'αδερφέ'. Χρησιμοποιείται όταν απευθυνόμαστε σε κάποιον όχι πολύ μεγαλύτερης ηλικίας.
Π.χ. άμπι μπορούμε να αποκαλέσουμε τον μεγαλύτερο αδερφό μας,το μαθητή της μεγαλύτερης τάξης ή τον λίγο μεγαλύτερης ηλικίας κουνιάδο μας.
Το αλφάβητο των Σιχ,το λεγόμενο γκουρμούχι,χρησιμοποιείται για τη γραφή της γλώσσας πουντζάμπι και είναι μια παραλλαγή του σανσκριτικού αλφαβήτου.
Όπως και στο σανσκριτικό,η σειρά των γραμμάτων στο αλφάβητο δεν είναι τυχαία αλλά ανάλογα με την προφορά τους.'Γκουρμούχι' στην κυριολεξία θα πει 'από του Γκουρού το στόμα'.
αριθμός γραμμάτων
Αρχικά το αλφάβητο είχε 35 γράμματα,αλλά αργότερα προστέθηκαν επιπλέον πέντε για τη σωστή απόδοση των ήχων ουρντού.
Αυτή η ανάγκη προέκυψε από την εισροή μεγάλου αριθμού λέξεων ουρντού στα πουντζάμπι.Πιο πρόσφατα προστέθηκε άλλο ένα γράμμα το λ το οποίο όμως δεν είναι πολύ δημοφιλές.
ιστορία του γκουρμούχι
Το αλφάβητο συστηματοποιήθηκε από τον Γκουρού Ανγκάντ,ο οποίος και το συστηματοποίησε.Το σασκριτικό τότε χρησιμοποιούνταν μόνο από την ιερατική τάξη των ινδουϊστών.
Οι γκουρού δεν πίστευαν στον ελιτισμό και την ανωτερώτητα των τάξεων και ο Ανγκάντ αντί να χρησιμοποιήσει το σανσκριτικό προτίμησε να δημιουργήσει ένα νέο αλφάβητο για τους Σιχ.
Το γκουρμούχι δηλαδή ήταν το αλφάβητο του λαού.Ο γκουρού Ανγκάντ πέρασε τη ζωή του διδάσκοντάς το στους απλούς ανθρώπους του Πουντζάμπ.
Από ποιούς χρησιμοποιείται
Εκτός από τους Σιχ,το γκουρμούχι χρησιμοποιείται και από τους ινδουϊστές και τους μουσουλμάνους για να γράψουν την κοινή προφορική τους γλώσσα,τα πουντζάμπι.
Τα ρουμάνικα ή λίμπα ρομύνε (limba română) ,είναι μια λατινογενής γλώσσα όπως και τα ιταλικά,τα γαλλικά και τα ισπανικά αλλά διατηρεί πιο αρχαϊκα χαρακτηριστικά της λατινικής τα οποία οι άλλες απόγονοί της τα έχουν χάσει.
Μαζί με τα ιστρορουμάνικα,τα αρμάνικα (βλάχικα) και τα μογλενίτικα αποτελούν τον κλάδο των βαλκανικών νεολατινικών γλωσσών.Μιλιούνται από 24-28 εκ άτομα κυρίως στη Ρουμανία και ,σύμφωνα με κάποιους, στη Μολδαβία.
ρουμάνικα στη Μολδαβία
Στη Μολδαβία η γλώσσα ονομάζεται λίμπα μολντοβεανεάσκε.Κάτα την άποψη όμως μιας σημαντικής μερίδας του πληθυσμού της Μολδαβίας,τα μολδαβικά αποτελούν χωριστή γλώσσα.
Οι διαφορές με τα μολδαβικά είναι υπαρκτές αλλά όχι τόσο σημαντικές ώστε να υπάρχει μεγάλη απόκλιση.Περισσότερα πάνω σ'αυτό διαβάστε για τη μολδαβική γλώσσα.
σχέση της ρουμανικής με τα βλάχικα
Κάποιοι γλωσσολόγοι,Ρουμάνοι κυρίως
υποστηρίζουν ότι τα βλάχικα είναι διάλεκτος της ρουμανικής,αλλά κάτι
τέτοιο δεν ισχύει αφού και οι δύο είναι αυτόνομες νεολατινικές
γλώσσες.Μια σημαντική διαφορά τους είναι το δάνειο λεξιλόγιό τους.
Τα ρουμάνικα έχουν πολλές σλαβικές λέξεις,ενώ τα βλάχικα πολλές
ελληνικές.Μοιράζονται ένα κοινό λατινικό λεξιλόγιο το οποίο στα βλάχικα
σε πολλές περιπτώσεις είναι μάλλον πιο αρχαϊκό.Στο συντακτικό και τη
γραμματική μοιάζουν αλλά τα βλάχικα στερούνται παντελώς απαρεμφάτου
,χαρακτηριστικό που τα κατατάσσει καθαρά στα νότια των βαλκανίων μαζί με
τα ελληνικά.
Το πρώτο κομμάτι των Βαλκανίων που
κατέκτησαν οι Ρωμαίοι ήταν η Ήπειρος.Η περιοχή της Δακίας (σημερινή
Ρουμανία) κατακτήθηκε έναν αιώνα αργότερα.Οπότε λογικό είναι η
λατινοφωνία να ξεκίνησε από το νότο και μετά να επεκτάθηκε προς βορρά
και όχι το αντίθετο όπως ισχυρίζονται οι Ρουμάνοι γλωσσολόγοι.
λεξιλόγιο
Το λεξιλόγιο της ρουμανικής έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τα σλαβικά με το ποσοστό των σλαβικών δανείων να φτάνει το 30 τοις εκατό.Το 60 τοις εκατό είναι λατινικές λέξεις,ενώ οι υπόλοιπες είναι λέξεις από τα τουρκικά,τα ελληνικά κ.α.Από τις λατινικές λέξεις πολλές είναι γαλλικές.Τα γαλλικά στη Ρουμανία είναι η πιο δημοφιλής ξένη γλώσσα.
αλφάβητο
Τα ρουμάνικα γράφονται στο ρουμάνικο αλφάβητο μια παραλλαγή του λατινικού αλφαβήτου που αποτελείται από 31 γράμματα.Πάνω από τα φωνήεντα μπαίνουν διακριτικά σημεία,'καπέλα' για να αποδόσουν τα ημίφωνα.Παλιότερα τα ρουμάνικα γράφονταν στο ρουμανικό κυριλλικό αλφάβητο.
Τα γιαπωνέζικα (νιχόνγκο ή κόκουγκο ) μιλιούνται στο ιαπωνικό αρχιπέλαγος και το εξωτερικό από περίπου 140 εκ άτομα.Ανήκουν στον ιαπωνικό κλάδο γλωσσών του οποίου η σχέση με άλλους κλάδους αμφισβητείται.Για τη γραφή της γλώσσας χρησιμοποιούνται παράλληλα τρία κύρια αλφάβητα,τα οποία όλα μαζί αποτελούν το γιαπωνέζικο αλφάβητο με την ευρεία έννοια.
διάλεκτοι
Εξαιτίας της γεωγραφίας της Ιαπωνίας,της ιστορίας της από περιόδους εσωτερικής και εξωτερικής απομόνωσης καθώς και άλλων παραγόντων οι διάλεκτοι που μιλιούνται στην Ιαπωνία είναι δεκάδες.Χονδρικά μπορούν να χωριστούν σε ανατολικές,δυτικές και τις διαλέκτους-γλώσσες του αρχιπελάγους της Οκινάουα.
Οι διάλεκτοι της Οκινάουα στην πραγματικότητα αποτελούν χωριστές γλώσσες του γιαπωνέζικου κλάδου οι οποίες είναι ακαταλαβίστικες για τους ομιλητές των άλλων διαλέκτων.Θεωρείται όμως ότι αποτελούν διαλέκτους της ενιαίας γιαπωνέζικης γλώσσας.Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα κινέζικα τα οποία επίσης αποτελούνται από ένα σύνολο διαλέκτων-γλωσσών που όλες μαζί θεωρούνται μία γλώσσα,τα κινέζικα .
γραφή
τα γιαπωνέζικα γράφονται παράλληλα σε τρία αλφάβητα τα οποία όλα προέρχονται από τα κινέζικα λογογράμματα.Τα αλφάβητα αυτά είναι τα κίνεζικα σύμβολα κάντζι και τα κάνα (χιραγκάνα και κατακάνα).Τα κάνα βασίζονται και αυτά σε κινέζικα σύμβολα αλλά είναι αρκετά πιο απλοποιημένα.
Οι Γιαπωνέζοι παραδοσιακά έγραφαν με τον κινέζικο τρόπο γραφής,δηλαδή σε στύλες με φορά από πάνω προς τα κάτω,και από δεξιά προς αριστερά.
Δείτε πως γράφεται η λέξη νιχόνγκο στα κάντζι:
νι-χον-γκο
νιχόνγκο στα κάντζι
ονομασία της γλώσσας
Για τα γιαπωνέζικα χρησιμοποιούνται δύο ονομασίες,νιχόνγκο και κόκουγκο.Η λέξη νιχόνγκο είναι για το εξωτερικό ενώ η λέξη κόκουγκο χρησιμοποιείται στην Ιαπωνία και σημαίνει 'εθνική γλώσσα'.Αυτός ο όρος δεν είναι αποκλειστικός για τα γιαπωνέζικα αλλά για όλες τις εθνικές γλώσσες.
σχέση με άλλους γλωσσικούς κλάδου
Η σχέση των γιαπωνέζικων με άλλους κλάδους δεν είναι σαφής.Κάποιες μη ευρέως αποδεκτές θεωρίες την κατατάσσουν μαζί με τα μογγολικά και τα τουρκικά σε μια ευρύτερη γλωσσική οικογένεια,τη λεγόμενη αλταϊκή.
χαρακτηριστικά της γλώσσας
Στη γλώσσα υπάρχουν 5 σύμφωνα τα οποία διακρίνονται σε βραχέα και μακρά.Η διάκριση αυτή έχει μεγάλη σημασία αφού μακραίνοντας ένα φωνήεν αλλάζει και η έννοια της λέξης.
Ένα χαρακτηριστικό της ιαπωνικής είναι η απουσία των ήχων λ και ρ.Αντί για αυτά είναι ένας άλλος ήχος που ακούγεται σαν κάτι μεταξύ των δύο.
Επίσης στα γιαπωνέζικα δεν υπάρχουν συμπλέγματα συμφώνων,δηλαδή δεν μπαίνουν ποτέ δύο σύμφωνα το ένα μετά το άλλο.Ανάμεσά τους μπαίνει πάντα ένα φωνήεν ή ένα ημίφωνο το οποίο ακούγεται ασθενέστερα.
λεξιλόγιο
Το γιαπωνέζικο λεξιλόγιο αποτελείται από 4 κατηγορίες λέξεων:
Η πρώτη κατηγορία είναι οι λέξεις που προέρχονται από την προγονική γλώσσα των Γιαπωνέζων 'γιαματο κοτομπα' και αναφέρεται επίσης ως 'γουάγκο´.
Η δεύτερη κατηγορία είναι τα 'κουάγκο',λέξεις δανεισμένες από τα κινέζικα ή με κινέζικη ρίζα.
Η τρίτη είναι τα λεγόμενα γκαϊράγκο,λέξεις από άλλες γλώσσες όπως τα αγγλικά,γερμανικά,πορτογαλλικά,κ.α.
Η τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει υβριδικές λέξεις που αντλούν στοιχεία από περισσότερες από μία γλώσσες και ονομάζεται 'κονσουγκο'
Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς σε ένα γιαπωνέζικο λεξικό το 50% είναι λέξεις κινεζικής προέλευσης κάνγκο,το 34% ντόπιες γουάγκο,το 9 γκαϊράγκο και το υπόλοιπο 7 κόνσουγκο.
γεωγραφική εξάπλωση
χώρες που μιλιούνται τα γιαπωνέζικα από σημαντικούς αριθμούς
Η ιαπωνική μιλιέται κυρίως στο γιαπωνέζικο αρχιπέλαγος.Όμως επειδή πριν και κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου που η Ιαπωνία κατείχε μέρη της Κίνας,την Ταϊβάν και την Κορέα τα γιαπωνέζικα έγιναν υποχρεωτική γλώσσα με αποτέλεσμα σήμερα πολλοί μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι σ'αυτές τις χώρες να μπορούν να μιλήσουν γιαπωνέζικα,εκτός από τη μητρική τους γλώσσα.
Στις ΗΠΑ και τη Βραζιλία ζουν μεγάλες κοινότητες γιαπωνέζων που φτάνουν το 1,5 εκ περίπου σε κάθε χώρα.Χαρακτηριστικά στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ το 1,2 του πληθυσμού είναι γιαπωνέζικης καταγωγής,ενώ στη Χαβάη το 5 τοις εκατό του πληθυσμού μιλάει γιαπωνέζικα.
Ύστερα από 90 χρόνια επίπονων προσπαθειών,επιστήμονες του πανεπιστημίου του Σικάγου στις ΗΠΑ ολοκλήρωσαν το μνημειώδες λεξικό της ακκαδικής γλώσσας ,το οποίο αποτελείται από 28000 λέξεις.
Αποτελεί την 'εντυπωσιακότερη προσπάθεια να καταγραφεί η ακκαδική γλώσσα των πολιτισμών της αρχαίας Μεσοποταμίας και να την κάνει προσιτή στο κοινό',όπως είπε ο Τζιλ Στάϊν,ένας από τους πιο σημαντικούς επιστήμονες που συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτού του έργου'.
Το λεξικό ονομάζεται 'ασσυριακό λεξικό του Σικάγου'.Όμως στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για ασσυριακό αλλά ακκαδικό λεξικό.Οι λέξεις που περιέχονται συγκεντρώθηκαν ύστερα από εκτενή μελέτη των λεγόμενων 'ασσυριακών επιγραφών' που βρέθηκαν στην περιοχή της Μεσοποταμίας και είναι γραμμένες σε σφηνοειδή γραφή.Αρχικά ο όρος 'ασσυριακός' αναφερόταν σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και σφηνοειδείς επιγραφές της Μεσοποταμίας,αργότερα όμως έγινε γνωστό ότι οι επιγραφές αυτές είναι γραμμένες στην ακκαδική γλώσσα.
Η ακκαδική γλώσσα είχε μεγάλη σημασία για όλους του πολιτισμούς της Μεσοποταμίας,τους Βαβυλώνιους,τους Ασσύριους και άλλους ανάμεσα στο 2500 π.Χ. και το 100 μ.Χ.
Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για καθαρό λεξικό αλλά μάλλον για εγκυκλοπαίδεια,αφού σε κάθε λέξη δίνονται πολλές ερμηνείες,όπως η λέξη 'ούμου' που θα πει ημέρα γεμίζει δεκαεφτά ολόκληρες σελίδες!Παρεπιπτόντως η λέξη 'ούμου' φαίνεται να μοιάζει με τη λέξη 'ημέρα'.Μήπως σχετίζονται;
Το λεξικό μπορείτε να το κατεβάσετε δωρεάν εδώ στην επίσημη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Σικάγο.
